Ὁ θάνατος θεωρεῖται τό κοινό χρέος, τό ὁποῖο πρέπει νά ἐξοφλήσει κάθε θνητός. Ἄν καί ὅλοι οἱ ἄνθρωποι θά πεθάνουν, ὑπάρχουν τεράστιες διαφορές στόν τρόπο θανάτου καθενός. Ἄλλοι πεθαίνουν ξαφνικά καί αἰφνίδια, εἴτε στή δουλειά τους, εἴτε στόν δρόμο, εἴτε στό αὐτοκίνητο, εἴτε ἀλλοῦ. Ὁ θάνατος αὐτός εἶναι πολύ τραγικός, καί γιά τούς συγγενεῖς, οἱ ὁποῖοι συγκλονίζονται μαθαίνοντάς τον, ἀλλά καί γιά τόν ἴδιο τόν ἄνθρωπο, διότι δέν προλαβαίνει νά ἑτοιμασθεῖ καθόλου. Ἄλλοι ὅμως ἀφήνουν τήν τελευταία τους πνοή στήν ἐπιθανάτιο κλίνη, στό νοσοκομεῖο ἤ στό σπίτι τους. Ὁ θάνατος αὐτός, πού ἐπέρχεται ὕστερα ἀπό εἰδοποιήσεις (βραχυχρόνιες ἤ μακροχρόνιες), δίνει τή δυνατότητα προετοιμασίας, πνευματικῆς, ψυχολογικῆς, ὑλικῆς, ἀλλά καί τακτοποίησης διαφόρων ὑποχρεώσεων.
Τελευταῖες ὑποχρεώσεις
Ἡ κυριότερη πνευματική ὑποχρέωση λίγο πρίν τόν θάνατο εἶναι ἡ συγχώρεση. Ὁ ἄνθρωπος φεύγει ἀναπαυμένος ἀπ’ αὐτή τή ζωή, ἐάν ἔχει λάβει συγχώρεση ἀπό τόν Θεό καί ἐάν ἔχει συγχωρεθεῖ μέ τούς συνανθρώπους του. Γι’ αὐτό καί, ἐφόσον ἔχει τίς αἰσθήσεις του λίγο πρίν φύγει, θά πρέπει νά τόν συμβουλέψουμε, ἐάν δέν τό κάνει ἀπό μόνος του, πρῶτα νά ζητήσει συγχώρεση ἀπό τόν Θεό. Νά τοῦ ποῦμε νά ἐπαναλαμβάνει το «Κύριε ἐλέησον», ζητώντας μέ τήν καρδιά του τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Παράλληλα, πρέπει νά τοῦ ἐπισημάνουμε νά συγχωρεθεῖ καί μέ τούς συνανθρώπους του. Νά ζητήσει συγγνώμη γιά ὅσες φορές πίκρανε, στενοχώρησε, ἀδίκησε, κατέκρινε, συκοφάντησε, περιφρόνησε τούς ἀδελφούς του. Τό ἴδιο βέβαια πρέπει νά κάνουν καί ὅλοι οἱ συγγενεῖς καί γνωστοί του, ζητώντας καί αὐτοί νά τούς συγχωρήσει. Μέ τόν τρόπο αὐτόν εἰρηνεύει ἡ ψυχή τοῦ ἑτοιμοθανάτου καί φεύγει ἥσυχος.
Πολλές φορές, ὅταν ὁ ἄνθρωπος πού πεθαίνει ἔχει κάποια ὑπεύθυνη θέση (Ἡγούμενος, Πνευματικός, Προϊστάμενος, Διοικητής κ.λπ.) ἤ ἐάν εἶναι γονέας, τόν ἀκοῦμε νά δίνει τίς τελευταῖες συμβουλές καί παρακαταθῆκες του. Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό, διότι οἱ ἄνθρωποι ἀκοῦνε μέ πολλή προσοχή τά τελευταῖα λόγια του, τά ἐκτιμοῦν, τά θυμοῦνται καί προσπαθοῦν νά τά τηρήσουν ὡς ἱερή κληρονομιά. Ὑπάρχουν σπουδαῖα κείμενα Ἡγουμένων, Γερόντων, Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι λίγο πρίν κοιμηθοῦν ἄφησαν πολύ σημαντικές παρακαταθῆκες καί ἐντολές. Ἀλλά καί ἁπλοί ἄνθρωποι ἔδωσαν σοφές συμβουλές στή σύζυγο καί στά παιδιά τους.
Λίγο πρίν τήν κοίμηση
Ὅταν ὁ θάνατος δέν εἶναι αἰφνίδιος, παρατηροῦμε ὅτι σιγά-σιγά ὁ ἄνθρωπος ἀρχίζει καί «χάνεται». Ἀρχίζει νά μήν ἔχει συνεχόμενη ἐπαφή μέ τό περιβάλλον. Καί παράλληλα διαφαίνεται ὅτι ἔχει ἐπαφή μέ ἕναν ἄλλο κόσμο. Ἀρχίζει καί βλέπει ἄλλα, ὑπερφυσικά. Ἀποκτάει ἕνα βλέμμα ἀπλανές καί σταθερό σέ ἕνα σημεῖο πρός τά ψηλά. Ἡ ὄψη ἀλλοιώνεται. Τά μάτια χάνουν τή φυσιολογική στάση καί μένουν γιά ἀρκετή ὥρα ἀνοιχτά. Πιθανόν ἐκείνη τήν ὥρα νά βλέπουν Ἀγγέλους, δαίμονες ἤ ἀνθρώπους πού ἔχουν ἤδη κοιμηθεῖ. Ἐπίσης, παρατηροῦμε νά τρέχουν δάκρυα ἀπό τά μάτια ὡς ἀντίδραση γιά ὅλα αὐτά τά ὁποῖα ἀντικρύζουν. Ἡ ὅλη κατάσταση εἶναι συγκλονιστική γιά τόν ἄνθρωπο πού τή ζεῖ, γι’ αὐτό καί ἡ ὥρα τοῦ θανάτου ὀνομάζεται «φοβερή».
Ἴσως δημιουργεῖται ἡ ἀπορία, γιά ποιό λόγο ὁ Θεός ἐπιτρέπει ὅλες αὐτές τίς ὀπτασίες, ἐνῶ ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀκόμα ἐν ζωῇ; Γιά ποιό λόγο βρίσκεται καί στόν ἕναν κόσμο καί στόν ἄλλο;
Γνωρίζουμε ὅτι ὁ Θεός «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α΄ Τιμ. β΄ 4). Γιά τόν λόγο αὐτό προσπαθεῖ μέχρι καί τήν τελευταία στιγμή νά βοηθήσει τόν ἄνθρωπο στό θέμα τῆς σωτηρίας. Μέ τό νά ἐπιτρέπει νά βλέπουν οἱ ἑτοιμοθάνατοι πρόσωπα καί καταστάσεις τοῦ ἄλλου κόσμου, τούς βοηθάει νά ἑτοιμάζονται, ζητώντας τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἴσως προλάβουν νά ζητήσουν συγχώρεση καί ἀπό κάποιον μέ τόν ὁποῖο ἦταν τυχόν μαλωμένοι. Παράλληλα, βλέποντας καί οἱ περίοικοι ὅλη αὐτή τή διαδικασία, παραδειγματίζονται γιά τή ματαιότητα αὐτοῦ τοῦ κόσμου καί ἀρχίζουν νά ἑτοιμάζονται καί αὐτοί γιά τόν ἐπικείμενο θάνατο τοῦ προσφιλοῦς τους προσώπου. Χαρακτηριστικά ἀνέφερε ὁ ἅγιος Παΐσιος: «Καμιά φορά οἰκονομάει ὁ Θεός νά ἔχει ἡ ψυχή ἕναν διάλογο τήν ὥρα πού ξεψυχάει, γιά νά μετανοήσει ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος πού βρίσκεται στά τελευταῖα του ἤ αὐτοί πού τόν ἀκοῦν. Βλέπεις, ὁ Θεός ἔχει πολλούς τρόπους πού σώζει τόν ἄνθρωπο».
Ἡ βοήθεια τῶν οἰκείων
Ὑπάρχουν περιπτώσεις πού ἡ ψυχή φεύγει πολύ εὔκολα καί ἄλλες πού δυσκολεύεται πάρα πολύ. Ὁ Θεός εἶναι αὐτός ὁ ὁποῖος καθορίζει τόν τρόπο πού θά ἀποχωριστεῖ ἡ ψυχή ἀπό τό σῶμα. Γενικά εἶναι μία πολύ δύσκολη ὥρα καί ἡ συμπαράσταση τῶν οἰκείων εἶναι μέχρις ἑνός βαθμοῦ ἀνακουφιστική. Χαρακτηριστικά, σέ ἕνα ἀπό τά τροπάρια τῆς Ἀκολουθίας εἰς ψυχορραγοῦντα, ἀναφέρεται: «Ἰδού νῦν χωρίζεται μετ’ ὀδύνης ἡ ψυχή ἐκ τοῦ δεινοῦ μου σώματος».
Αὐτό πού μποροῦν νά προσφέρουν ὡς βοήθεια ἐκείνη τήν ὥρα οἱ ἄνθρωποι πού παρευρίσκονται στήν ἐπιθανάτιο κλίνη εἶναι κυρίως ἡ προσευχή, γιά νά δώσει ὁ Θεός δύναμη, μετάνοια καί οὐράνια συμπαράσταση στόν ἑτοιμοθάνατο. Θά φροντίσουν, ἐννοεῖται, καί γιά τή σωματική βοήθεια, βρέχοντάς του τά χείλη, τοποθετώντας τον σέ θέση ἄνετη, οὔτε νά κρυώνει οὔτε νά ζεσταίνεται ἤ κάτι νά τόν ἐνοχλεῖ καί χαϊδεύοντάς του τό χέρι γιά νά τοῦ δείξουν ὅτι εἶναι κοντά του καί τόν ἀγαπᾶνε καί γιά νά αἰσθάνεται τήν παρουσία τους.
Σημαντικό, τέλος, εἶναι νά ἐπικρατεῖ γαλήνη, χωρίς συζητήσεις ἤ ἀπέλπιδες κραυγές καί γοερά κλάματα, ὅταν ξεψυχάει ὁ ἄνθρωπος. Κάνουμε ἡσυχία, γιατί ἡ ὥρα εἶναι πολύ ἱερή, ἀλλά καί γιατί μπορεῖ νά μᾶς ἀκούει, ἄν καί φαινομενικά δέν ἔχει τίς αἰσθήσεις του, καί νά στεναχωριέται γι’ αὐτά πού λέμε. Ἄν λεχθεῖ κάτι, νά εἰπωθεῖ μέ ἠρεμία καί μέ ἁπαλή φωνή. Καί κυρίως νά τοῦ ποῦμε ὅτι εἴμαστε δίπλα του καί τόν ἀγαπᾶμε.
