Η ΜΟΝΗ ΧΘΕΣ

Γεωγραφική θέση

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίας Τριάδος Σπαρμού είναι κτισμένη στη νοτιοδυτική πλευρά του όρους Όλυμπος, στη βόρεια Θεσσαλία και σε υψόμετρο χιλίων μέτρων. Βρίσκεται στη θέση που είναι γνωστή με το όνομα «Σκαμνιώτικες Μαγούλες» και απέχει οδικώς 28 χιλιόμετρα από την πόλη της Ελασσώνος. Το όνομα «Σπαρμός» προέρχεται από το ομώνυμο χωριό, το οποίο υπήρξε παλαιό μετόχι της Μονής.

 

Ημερομηνία ίδρυσης

Δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία ιδρύσεως της Μονής ούτε οι κτίτορές της. Ενδείξεις ανάγουν την ίδρυση στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου. Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία καταγράφεται σε χειρόγραφο Βιβλίο Προθέσεως της Μονής, στο οποίο τα ονόματα των αφιερωτών ξεκινούν από το έτος 1386 μ.Χ. Ωστόσο, επιγραφή, η οποία σώζεται στο Καθολικό, αναφέρει ως ημερομηνία ανακαίνισής του το έτος 1633 μ.Χ.· γεγονός το οποίο επιβεβαιώνει την ύπαρξη του Μοναστηριού πριν από το 1633 μ.Χ., χωρίς όμως να έχουμε τη δυνατότητα ακριβούς χρονολόγησής του.

Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή

Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Σπαρμού ανήκε αρχικά στην Επισκοπή Πέτρας. Στην πορεία όμως μετατράπηκε σε Σταυροπηγιακή, υπήχθη δηλαδή στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το πρώτο σωζόμενο Πατριαρχικό Σιγίλιο, που ανανεώνει τη σταυροπηγιακή αξία της Μονής, ανήκει στο έτος 1766 μ.Χ.

Πατριαρχικό Μολυβδόβουλο Σιγίλιο ανανέωσης Σταυροπηγιακών προνομίων Οικουμενικού Πατριάρχου Γαβριήλ (1781)
Πατριαρχικό Μολυβδόβουλο Σιγίλιο ανανέωσης Σταυροπηγιακών προνομίων Οικουμενικού Πατριάρχου Γαβριήλ (1781)

Το πνευματικό έργο και η συνεισφορά της Ιεράς Μονής στην παιδεία του Γένους

Η ύπαρξη της Μονής αποτελούσε πνευματικό φάρο και καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής. Συγκεκριμένα, στα δύσκολα χρόνια του οθωμανικού ζυγού, περιέθαλπε τους αναγκεμένους, προστάτευε αυτούς που κινδύνευαν, τους φύλαγε από τον αφελληνισμό και την αλλαξοπιστία. Με την τέλεση των Ιερών Μυστηρίων, τον ευαγγελικό λόγο και την προσευχή, οι υπόδουλοι Έλληνες έπαιρναν δύναμη, αντλούσαν κουράγιο και διατηρούσαν μέσα τους άσβεστη τη φλόγα της πίστεως, αλλά και την ελπίδα για την ανάσταση του Γένους.

Ειδικότερα, από τις αρχές του 17ου αι. μ.Χ. έως τα μέσα περίπου του 19ου αι. μ.Χ. η Μονή γνωρίζει εξαιρετικά μεγάλη ακμή και συμβάλλει καθοριστικά στην πνευματική άνθηση της περιοχής. Έτσι, στήριζε οικονομικά τα κατά τόπους σχολεία· συγκρότησε πλούσια βιβλιοθήκη· απέκτησε μετόχια στα χωριά της Τσαριτσάνης και του Σπαρμού.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας παραδίδει ένας σωζόμενος κατάλογος βιβλίων, η Μονή συγκρότησε μια σπουδαία και αξιόλογη βιβλιοθήκη. Απαρτίζεται από χειρόγραφους κώδικες και βιβλία θεολογικά, γεωμετρίας και μαθηματικών, έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και μυθολογίας, εγκυκλοπαιδικό λεξικό, βιβλία παιδαγωγικής και γεωγραφίας, γραμματικές και λεξικά.

Οι Πατέρες του Μοναστηριού ασχολούνταν με την αντιγραφή και έκδοση κειμένων στα πλαίσια της λειτουργίας ενός βιβλιογραφικού εργαστηρίου, ενώ παράλληλα καλλιέργησαν και τη βιβλιοδετική τέχνη. Μέρος των βιβλίων διασώθηκε και εκτίθεται στο Μουσείο της Μονής. 

Αξιοσημείωτη ήταν και η πνευματική δράση των Πατέρων της Μονής (μέσα 18ου αι. – αρχές 19ουαι.):

Ο ιερομόναχος Ιωνάς Σπαρμιώτης, ο επονομαζόμενος και Μαθηματικός, άσκησε αξιόλογο συγγραφικό και μεταφραστικό έργο, ενώ πλουσιότατο υπήρξε και το διδακτικό έργο του στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Κωνσταντινούπολη. Οι μαθητές του, ο μητροπολίτης Βεροίας Χρύσανθος, ο κοζανίτης Γεώργιος Σακελλάριος, ο Χριστόφορος Περραιβός, ο Γεωργάκης Ολύμπιος και ο αρματολός Νικοτσάρας, διακρίθηκαν ως ιερωμένοι, ως διδάσκαλοι και ως αγωνιστές του Γένους.

Άλλοι ονομαστοί Πατέρες ήταν ο ιερομόναχος Γερμανός Σπαρμιώτης, ο οποίος διετέλεσε μαθητής του Κωνσταντίνου Κούμα και συνεχιστής του διδακτικού έργου του δασκάλου του. Ο Δανιήλ Σπαρμιώτης, που δίδαξε στην περίφημη Σχολή της Τσαριτσάνης, και ο Τιμόθεος Σπαρμιώτης, που δίδαξε στο Λιβάδι Ολύμπου.

Προσφορά στους εθνικούς αγώνες

Η προσφορά της Μονής στους απελευθερωτικούς αγώνες του Έθνους είναι ιδιαίτερα σημαντική. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, συνεργάζεται και ενισχύει τους κλέφτες και αρματολούς του Ολύμπου. Έπειτα, οι μοναχοί αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στην προετοιμασία και το ξέσπασμα της πρώτης μεγάλης Επανάστασης του Ολύμπου το 1822. Ενώ, δεν λείπει η παρουσία και η συνδρομή τους κατά τα επαναστατικά κινήματα στην περιοχή της Θεσσαλίας το 1854, το 1878 αλλά και στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913, κατά τους οποίους η περιοχή της Ελασσώνος απελευθερώνεται τελικά από τον τουρκικό ζυγό.

Περίοδος παρακμής και εγκατάλειψη της Ιεράς Μονής

Η Μονή είχε αδιάλειπτη μοναστηριακή ζωή από την ίδρυσή της έως και τις αρχές του εικοστού αιώνος. Όμως στα τέλη του 19ου αι. μ.Χ., ο αριθμός των μοναχών αρχίζει σταδιακά να μειώνεται, η μοναστηριακή ζωή να παρακμάζει και έτσι στη δεκαετία του 1920 η Μονή εγκαταλείπεται από τους τελευταίους, λιγοστούς και γηρασμένους μοναχούς.

Για ογδόντα περίπου χρόνια το Μοναστήρι είναι έρημο. Μένει εκτεθειμένο στις άγριες καιρικές συνθήκες του Ολύμπου και τους ασυνείδητους καιροσκόπους. Παντού κυριαρχεί εικόνα παρακμής και εγκατάλειψης. Τίποτα δεν θυμίζει το ένδοξο παρελθόν. Για λίγα μόνο χρόνια, τη δεκαετία του 1960, λειτουργούν στον χώρο της Μονής παιδικές κατασκηνώσεις, οι οποίες φιλοξενούν παιδιά από την Ελασσώνα.